در پست پیش، از اینکه: «انسان غربی گرگ انسان است» سخن گفتم. همچنان بر آن اعتقادم، اما منظور من این نیست و نبود که همۀ غرب نشینان، چنین اند. چه بسا انسان های خوب با خلق و خوی زیبا و فطرت نورانی و حتی دینی و معنوی که در آنجا به چشم خویش دیده ام و جفاست که چنین حکم هایی را به نحو استغراقی دربارۀ همۀ ساکنان غرب، صحیح و صادق دانست. من این حکم و صفات دیگری از این دست را به هر کسی که واقعا مصداق «غربی» است، و به اصطلاح، به «فرد بالذات» مفهوم «انسان غربی» نسبت می دهم، نه هر کسی که در غرب می زید؛ چون هر انسانی که در غرب زندگی می کند، غربی نیست؛ چنان که غربی، فقط کسی نیست که در غرب وطن دارد؛ چرا که منظور ما از غرب و غربی، غربِ جغرافیایی نیست، بلکه غرب فرهنگی و فکری است که مغربِ ارزش های انسانی و حقائق الهی است.
پس ممکن است در شرقی ترین نقطۀ عالم خانه داشت، یا در ذیلِ دینی ترین حکومت جهان سایه گزید، ولی غربی بود؛ چنان که می شود در قلب غرب، غربی نبود. من خود، از هموطنانم کسانی می شناسم که غربی تر از بسیاری غرب نشینان اند و در غرب، انسان های مشرقی بسیاری را هموطن خویش یافته ام. وطن انسان ها، خاکی نیست که در آن خانه گزیده اند، اندیشه ها و ارزش هایی است که بدان پای بند اند، و تمدن و تفکری که بدان تعلق دارند.
