معنویت عقلانی و عقلانیت معنوی

معنویت عقلانی و عقلانیت معنوی، نشان درخشان هویت و وجه امتیاز شیعه از دیگر مسلمانان است. شیعه در اعتقادات، با ولایت ائمۀ دوازده گانه علیهم السلام از دیگر مکاتب عقیدتی برگزیده می شود؛ و در احکام، پیرو تعالیم فقهی همان پیشوایان پاک است و از همین روست که با انتساب به قلۀ این مکتب (امام جعفر صادق علیه السلام) جعفری خوانده می شود. این اعتقادات اصولی و آن روش شناسی فهم دینی به مثابۀ دو مولفۀ هویت آفرین، این دو نگین درخشنده (عقلانیت و معنویت) را بر سیمای شیعه نشانده اند و آن را از دیگر گرایش های فکری، فقهی، و سلوکی اسلامی و غیر اسلامی برگزیده و گوهری یکتا ساخته اند.این ویژگی ها را، هم می توان به وضوح در فقه شیعه دید، هم در عرفان راستین و شیوۀ سلوک معنوی آن یافت، و هم سیر تاریخی شیعه بر آن گواه است.

هر فرد یا گرایشی با هر بهانه و حربه ای بر هر یک از این دو بتازد، دانسته یا نادانسته، در کار انکار اصل تشیع، یا به تباهی کشاندن مشی و مرام آن است. خطرناک ترین حالت این انحراف، زمانی است که با حربۀ معنویت و عرفان، فضا را بر عقلانیت تنگ سازند، یا با تبر عقلانیت بر پیکر معنویت بنوازند. پوییدن راه معنویت غیر عقلانی، و عقلانیت ورزی غیر معنوی، دو بیراه هولناکی است که به خشک اندیشی و قشری گری، یا دین گریزی و تجدد طلبی می انجامد. آن یکی از دین، به ظاهر و پوسته ای بسنده می کند و چنان یکسره دست از عقل می شوید که کارش به کردارهای اهل جهالت و حماقت می کشد، و این یکی آن قدر به فهم و گمان خود تکیه می کند که آن را بر جای خدای دین می نشاند، و بی آنکه بداند بت نفس را می ستاید. راه، آن است که با ابزار عقل مستمَد و مویَد به معنویت، روش شناسی فهم صحیح دینی را از منابع معتبر آن به دست آورد، و آن را چراغ راه ساخت. و این کار جز از عالمی روشن اندیش و مخالف هوای خویش برنمی آید، و چنان که حجت زمان عج در رقیمۀ شریفه می فرماید، بر عوام است که بدان ها رجوع نمایند، و نشانِ راه و چاه از همان ها بخواهند، آنان که چراغ عقلانیت را با نور معنویت برافروخته اند.

به تازگی با همکاری چند تن از دوستان، وبلاگی با نام عقلانیت و معنویت تاسیس شده است که نویسندگان آن، اندیشه های بصیر و قلب های سلیم و فطرت های بیدار را با بیانی استوار و حجتی آشکار، به دوری از این آسیب ها و پرهیز از آن ناراستی ها در فهم حقائق دینی و معنوی فرامی خوانند، و می کوشند معیارهای صحیح اندیشه دینی، و سلوک معنوی را تا آنجا که از دست و زبانشان بر می آید، از منابع اصیل آن، یعنی آیۀ محکمۀ قرآنی، و سنت حسنۀ روایی و با تکیۀ بر عقل ایمانی به دست دهند.